Osteoporose betekent poreus of zwak bot. Het is een chronische skeletaandoening die inhoudt dat de botsterkte afneemt. Het wordt ook wel botontkalking genoemd, maar eigenlijk is dat niet de correcte term: bij osteoporose vindt er namelijk naast een vermindering van de botmassa ook een structuurverandering plaats in het bot. Doordat patiënten zwakkere botten krijgen en doordat hun botstructuur veranderd is, kunnen zij gemakkelijker botbreuken oplopen. Dit is vaak het eerste lichamelijke symptoom van de ziekte, maar het kan zijn dat patiënten al zo’n 30% van hun botmassa verloren zijn op het moment dat ze voor het eerst een verder onverklaarbare botbreuk krijgen.
Symptomen van Osteoporose
Osteoporose, of botontkalking, geeft op zichzelf geen klachten. Het kan echter wel tot pijnklachten leiden, omdat er de botontkalking kan leiden tot problemen die klachten geven, zoals ingezakte wervels en botbreuken. Osteoporose is een veel voorkomende aandoening. De helft van de vrouwen boven de vijftig jaar krijgt osteoporose, en twintig procent van de mannen boven de vijftig jaar. Naast een verhoogd risico op botbreuken kan er ook chronische rugpijn optreden, en kan de wervelkolom een andere stand krijgen, waardoor de longen en organen te weinig ruimte hebben. Hierdoor kunnen ademhalingsproblemen ontstaan, de spijsvertering kan eronder lijden en er kan sprake zijn van ongewenst urineverlies. Onderzoek heeft aangetoond dat patiënten met osteoporose naast pijnklachten en bewegingsbeperking ook vaak last hebben van een verlaagd energieniveau, slechte nachtrust en emotionele problemen.
Hoe ontstaat osteoporose
Bot is een levend weefsel en het wordt gedurende het hele leven voortdurend opgebouwd en afgebroken. Tot je dertigste levensjaar wordt er meer opgebouwd dan afgebroken. Na je vijfendertigste levensjaar wordt er meer afgebroken dan opgebouwd. Dit betekent dat de botten van mensen die ouder worden aan stevigheid verliezen. Dat is een normaal proces. Toch zijn er factoren die het risico op osteoporose vergroten. Er zijn reumatische aandoeningen en ontstekingsziekten die het afbraakproces van het botweefsel versnellen. Het gebruik van Prednison heeft hier ook invloed op. Daarnaast is er een verhoogd risico op osteoporose voor mensen die minder dan 60 kg wegen, weinig lichaamsbeweging krijgen, slecht kunnen lopen, te weinig zonlicht krijgen en veel roken en/of drinken. Er zit ook een erfelijke kant aan: als je ouders ooit een heup hebben gebroken, heb je een verhoogde kans op osteoporose. Ook diabetes, coeliakie, COPD, vervroegde overgang, slecht werkende nieren en andere aandoeningen kunnen de kans op osteoporose vergroten.
Osteoporose na de overgang
Osteoporose komt veel voor bij vrouwen boven de 50: de helft van deze groep krijgt last van de aandoening. Dat komt doordat vrouwen in de eerste jaren na de overgang sneller botmassa verliezen, doordat de eierstokken na de laatste menstruatie stoppen met het aanmaken van oestrogenen. Oestrogenen spelen een belangrijke rol bij de opbouw van bot in de puberteit en daarna. In de eerste drie tot vijf jaar na de menopauze verliezen vrouwen als gevolg van het wegvallen van de oestrogenen gemiddeld 15% van hun botmassa, waar een normale afbraak na het dertigste levensjaar gemiddeld tussen de 0,5 en 1% ligt. De osteoporose leidt meestal tot breuken van de pols, heup of wervels.
Diagnose
Wanneer mensen boven de leeftijd van 50 jaar botbreuken hebben, is dat een eerste signaal om nader onderzoek naar osteoporose te doen. Een wervelinzakking is overigens ook een botbreuk. Om osteoporose vast te stellen worden vier medische testen gedaan. Hieruit kan naar voren komen dat er sprake is van osteoporose, in welk geval er met een behandeling met geneesmiddelen kan worden gestart. Soms wordt geconcludeerd dat er sprake is van osteopenie. Dit betekent dat het bot wel zwakker is, maar nog niet zo ernstig dat men kan spreken van osteoporose. Je kunt dan in elk geval zelf aan de slag om te voorkomen dat je botten nog zwakker worden. Als er een vermoeden is van osteoporose kan er een dexascan worden gedaan, die de botdichtheid meet. Het onderzoek geeft informatie over het kalkgehalte in de botten. Met röntgenonderzoek kan de wervelkolom worden onderzocht.
Behandeling en Medicatie
Sommige geneesmiddelen die voor andere klachten (zoals reumatische aandoeningen) worden voorgeschreven, en dan met name corticosteroïden (zoals Prednison), kunnen de botvorming verminderen en de botafbraak verhogen. Wanneer een hoge dosering corticosteroïden wordt voorgeschreven vanwege de ontstekingsremmende werking, kan dat het risico op breuken in heupen en wervelkolom sterk verhogen. Omdat deze geneesmiddelen vaak een verminderde opname van calcium in de darmen met zich mee brengen, en een verhoging van het verlies van calcium via de nieren, is de botafbraak groter en verliest de patiënt botmassa. Mensen die langdurig hoge doses corticosteroïden gebruiken doen er dan ook goed aan om hun calciuminname te verhogen, voldoende vitamine D in te nemen en meer te bewegen.
Bisfosfonaten
De behandelend arts of specialist van de patiënt met osteoporose zal per geval een keuze maken tussen de mogelijke medicatie. Vaak wordt eerst gestart met bisfosfonaten. Bisfosfonaten helpen om de botsterkte te stabiliseren, en het is aangetoond dat zij het risico op een volgende breuk verlagen. De twee meest gebruikte bisfosfonaten zijn alendroninezuur en risedroninezuur. Hiermee zijn goede successen geboekt. De behandelperiode is meestal 5 jaar; tussentijds stoppen heeft een negatief effect. Deze bisfosfonaten komen in principe in tabletvorm, maar er zijn soms ook andere toedieningsvormen mogelijk, zoals een drankje, injectie of een infuus. Daarnaast is het ook belangrijk om de rest van je leven extra aandacht te hebben voor de juiste voeding, voldoende buitenlicht en goede lichaamsbeweging.
Preventie en behandeling bij vrouwen na de overgang
Voor vrouwen na de overgang wordt vaak de SERM (Selectieve Oestrogeen Receptor Modulator) toegepast. Dit middel lijkt op oestrogeen, maar het geeft niet het verhoogde risico op borstkanker. De SERM’s remmen ook de afbraak van het bot en houden daarmee de bestaande botmassa zoveel mogelijk in stand. SERM’s mogen niet gebruikt worden door vrouwen die ooit trombose hebben gehad. De SERM’s bestaan in tabletvorm en moeten elke dag ingenomen worden, soms gecombineerd met extra calcium en vitamine D. In Nederland wordt meestal raloxifene gebruikt. De behandeling tegen osteoporose met de SERM duurt minstens 3 tot 5 jaar.
Preventie en behandeling van osteoporose bij mannen
Voor zowel mannen als vrouwen geldt dat osteoporose deels voorkomen kan worden door te zorgen voor een gezond eetpatroon en voldoende beweging. De oorzaak kan, ook bij mannen, ook gelegen zijn in een erfelijke aanleg, het gebruik van corticosteroïden zoals Prednison, een hormoontekort of overmatig alcoholgebruik. Daarnaast kan osteoporose ook optreden als gevolg van een andere aandoening. Omdat mannen geen veranderingen hebben in de hormoonhuishouding als gevolg van de overgang, hebben zijn minder vaak osteoporose dan vrouwen. Dat heeft als bij-effect dat bij mannen langer duurt voordat zij de juiste diagnose krijgen, wat meestal betekent dat er ten tijde van de diagnose meer botmassa verloren is. Bovendien breken mannen minder snel een bot dan vrouwen, omdat hun botten over het algemeen sterker zijn. Mannen krijgen vaker te maken met ingezakte rugwervels. Een lengteverlies van 15 tot 25 cm kan dan een belangrijke indicator zijn van de ziekte.
Verloop van de ziekte
Het verloop van de ziekte is wisselend. De ziekte ontstaat meestal geleidelijk en kent in het begin geen klachten. Meestal wordt pas ontdekt dat er sprake is van osteoporose als er één of meerdere botbreuken optreden. Osteoporose staat daarom ook wel bekend als een stille ziekte. Als osteoporose in een vroeg stadium wordt vastgesteld, kan het op tijd behandeld worden. De botdichtheid kan dan verbeteren of zelfs normaal worden, zeker als je extra aandacht besteedt aan je bewegings- en voedingspatroon. Helaas wordt osteoporose regelmatig pas in een later stadium ontdekt.