Het fenomeen van Raynaud kan plotseling optreden als je bloedvaten te smal worden om voldoende bloed door te laten. Dit kan leiden tot verkleuring van de vingers en de tenen, en tot pijnklachten. Dit treedt vooral op bij kou en bij hevige emoties en spanning. In eerste instantie worden de tenen en vingers lijkwit. Daarna volgt een donkerblauw / paarse fase, doordat het bloed dat in de bloedvaten aanwezig is niet goed kan doorstromen. Omdat er in de eerste fase een bloedtekort was, reageert het lichaam daarop door stoffen aan te maken die de bloedvaten in de huid verwijden. Bij dit proces kan het gevoel van dode vingers of tenen optreden, en er kunnen tintelingen ontstaan. Als de bloedvaten te lang worden afgesloten kunnen er kleine wondjes aan de vingers of tenen ontstaan. Deze genezen vervolgens heel slecht. Bovendien is er een verhoogd risico op bloedvatontsteking. Meestal treedt het fenomeen van Raynaud op aan de vingers of tenen, maar het kan ook op andere plekken in het lichaam ontstaan, zoals op het puntje van je neus.
Symptomen van het fenomeen van Raynaud
Typische symptomen van het fenomeen van Raynaud zijn verkleuringen en pijn aan de vingers en tenen. Bij kou en bij sterke emoties of stress trekken de bloedvaten samen, en daardoor kan het bloed niet goed naar de vingers of tenen doorstromen. Eerst worden de vingers en/of tenen wit – bijna lijkwit – en kunnen ze een dood gevoel hebben. Er kan ook sprake zijn van tintelingen. Daarna reageert het lichaam door stoffen aan te maken die de bloedvaten juist weer verwijden, en dan worden de vingers en/of tenen eerst warm of zelfs gloeiend, en krijgen ze een paarsblauwe of zelfs donkerblauwe kleur. Een aanval zoals deze kan vijf tot dertig minuten duren. Het fenomeen van Raynaud kan ook op andere plaatsen in het lichaam optreden, zoals het puntje van de neus. Het kan, naast door kou en spanning, ook ontstaan door het werken met trillende apparaten of door piano spelen.
Hoe ontstaat het fenomeen van Raynaud
Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van het fenomeen van Raynaud. De samentrekking van de bloedvaten kan een gevolg zijn van een reactie op kou, door dat er een spasme ofwel krampachtige reactie optreedt. Het lichaam regelt dit bij wijze van een beschermingsmechanisme: bij teveel kou zorgt het lichaam ervoor dat het bloed naar de meest essentiële organen blijft stromen, zoals bijvoorbeeld de hersenen. De oorzaak kan ook gelegen zijn in het bloedvat zelf. Deze kan nauwer zijn dan normaal. Er zullen dan al bij milde kou al verschijnselen kunnen optreden. Bloedvaten kunnen nauwer zijn als gevolg van arteriosclerose (aderverkalking), of door vasculitis (ontsteking van een bloedvat), wat leidt tot onregelmatigheden van de bloedvatwand. Een derde mogelijkheid is het bloed zelf. Als dit visceuzer is geworden, dat wil zeggen meer stroperig, wordt de stroomsnelheid van het bloed trager en daardoor treedt een vaatvernauwing op. Hierdoor kunnen er veranderingen komen in de bloedcirculatie en kan het fenomeen van Raynaud optreden.
Diagnose
De symptomen van het fenomeen van Raynaud lijken op zichzelf vrij duidelijk, maar toch wordt er voor een definitieve diagnose wel onderzoek gedaan, bijvoorbeeld lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek. De arts of specialist onderzoekt dan ook of er verschijnselen zijn van bloedvatontstekingen of bindweefsel aandoeningen. Via onderzoek en overleg wordt dan bekeken of er ook sprake is van koorts, benauwdheid, slikstoornissen, veranderingen aan de huid, gewrichtsklachten, spierzwakte en droge ogen en/of droge mond.
Behandeling
De behandeling van het fenomeen van Raynaud hangt af van de mate waarin het aanwezig is, en hoeveel klachten de patiënt ervan ervaart. De patiënt kan in eerste instantie zelf al veel doen, bijvoorbeeld ervoor zorgen dat koude ruimtes zoveel mogelijk vermeden worden. Door zich warm te kleden, niet te roken, stress zoveel mogelijk te vermijden en voldoende te bewegen worden de omstandigheden waarin het fenomeen van Raynaud optreedt al grotendeels weggehaald. Natuurlijk zijn deze maatregelen maar tot een zeker punt te nemen. Een koude omgeving is niet altijd te vermijden en dat geldt al helemaal voor stress en emoties. Overigens kan een muts soms een grotere bijdrage leveren aan kou vermijden dan het dragen van handschoenen, want circa 30% van de lichaamswarmte verdwijnt via het hoofd. Als het fenomeen van Raynaud ondanks de maatregelen nog steeds vaak optreedt en tot overlast leidt, kan een arts ook medicatie voorschrijven die erop gericht is om de bloedvaten te verwijden.
Medicatie
Hoewel een groot deel van de behandeling van het fenomeen van Raynaud bij de patiënt zelf ligt, door het nemen van maatregelen die het optreden van het fenomeen kunnen voorkomen of verminderen, wordt er soms toch gekozen voor medicatie. Meestal wordt er dan gekozen voor geneesmiddelen die de bloedvaten verwijden, zoals ketanserine en nifedipine. Het nadeel van deze medicijnen is dat er mogelijk bijwerkingen kunnen optreden. De werking van de medicijnen is dat ze de bloedvaten verwijden. Dit gebeurt echter niet alleen om de plekken waar het fenomeen van Raynaud optreedt, maar in het hele lichaam. Ook in het hoofd. De bloeddruk zal verlagen doordat de vaten wijder zijn. Er kan dan hoofdpijn en duizeligheid optreden. Wanneer de oorzaak te maken heeft met stroperigheid van het bloed, wordt een lage dosering aspirine geadviseerd. Dit werkt bloed verdunnend. En bij ernstige klachten, zoals de dreiging van ernstige afsluiting van vingers en tenen als gevolg van het fenomeen van Raynaud worden patiënten ook wel eens met infusen behandeld. In sommige gevallen kan een operatie ook uitkomst bieden. Deze operatie is dan gericht op de blokkade van de zenuwen die de bloedvaten kunnen vernauwen.
Verloop van de ziekte
Het verloop van het fenomeen van Raynaud hangt af van de variant die de patiënt heeft. Bij de primaire variant is de ziekte goed onder controle te houden. De patiënt kan dan zelf voldoende maatregelen nemen om verschijning van het fenomeen van Raynaud te voorkomen, bijvoorbeeld door te zorgen voor een warme omgeving en het ontwijken van teveel stress. Bij het secundaire fenomeen van Raynaud ontstaan de klachten door een onderliggende ziekte of aandoening. Afhankelijk van welke onderliggende aandoening dit is, kan het verloop van het fenomeen van Raynaud per patiënt verschillen.